Zaaier

met zaaizak en zaaiviool
loop ik luidop sprekend door de lente
de barmhartige regen tegemoet
en in de suizende westenwind
fluistert de levensgeest
die de hele winter lang
boven het haardvuur prijkte

tot wortels hun greep
in de aarde hebben gezet
zullen fraai hertshooi en wolverlei
het valkruid van weleer
dat ooit eens in de Kempen groeide
weer tot kiemen komen in mijn tuin

zodra de wachtende maan
voorbij de nieuwe zal staan
en de opbouw
aan de vruchtbaarheid zal sluiten

(Uit: Weldadige Regen - Achilles Cools)

Achilles Cools is een beeldend kunstenaar / dichter / natuurliefhebber / kauwenvriend uit de Kempen. Zijn tuin van meerdere hectaren groot in een bosrijk gehucht in Geel is een heemtuin in de ware zin van het woord: geen verzameling wilde inheemse planten die willekeurig bij elkaar zijn geplant, maar een geheel van unieke Kempense biotopen, elk met hun eigen flora. Je vind er struwelen, hooilandjes, moerassen en vennen...
Ik heb niet de illusie dat mijn tuin ooit maar die van Achilles Cools kan benaderen, maar hij is in die zin wel een voorbeeld voor mij, dat ik ook tracht om de natuur te begeleiden, maar niet te dwingen, om inheemse planten een vrijplaats te geven, om een toevluchtsoord te creëren voor dat beetje natuur dat ons nog rest...

Wachtend op de regen...

koekoeksspog op veldzuring
Originally uploaded by AnneTanne.

(…)

En wie nu niet uitsterft
Heeft diepe wortels in de tijd
Zoals de paardenstaarten de hondsnetels
De duivekervel het dubbelloof
Het dubbelmonstrum mens

(…)

En wie nu niet uitsterft
Vecht tegen de gruwelijke sappen der verwildering
Walgend van koekoeksspeeksel
Wachtend op de regen
En de kortstondige gelukzaligheid van eiken
Die met gesloten ogen drinken.

(Uit: Kempense Lentezangen II - Robin Hannelore)

Robin Hannelore en Achilles Cools zijn dichtende natuurliefhebbers/natuurminnende kunstenaars uit de Kempen.
In hun poëzie komt vaak de pijn naar voor om de teloorgang van veel natuur in ‘mijn’ Kempen…
Het bovenstaande fragment uit een gedicht in ‘De Kempense zwanezang’ van Robin Hannelore voelde ik de huidige droogteperiode weerspiegeld, en voel ik de angst van ‘wat hebben we onze aarde aangedaan…’

Belofte maakt schuld... Medicinaal gebruik van het herderstasje.

shepherd's-purse / herderstasje
Originally uploaded by friedkampes.

Tja, een beetje later dan gepland…
Ik heb nog steeds behoefte aan een agenda van elastiek, je weet wel, zo één waar je activiteiten aan kan blijven toevoegen, zonder dat je het te druk krijgt…

Maar ik ging het toch over het Herderstasje hebben?
Ik vertelde in mijn verhaaltje over de naamgeving al, dat het herderstasje in het verleden ook wel bloedkruid werd genoemd, omwille van zijn samentrekkende eigenschappen en het daaruit volgende gebruik bij bloedingen. En ook tegenwoordig wordt het herderstasje vooral gebruikt bij bloedingen. Het kruid wordt onder andere toegepast bij inwendige bloedingen zoals menoragghieën (overvloedig menstrueel bloedverlies) en metroragghieën (baarmoederbloeding die geen verband heeft met de menstruele cyclus), maar ook bij uitwendige bloedingen zoals een bloedneus of bloedend tandvlees. En in het verleden was het vertrouwen in de bloedstelpende kwaliteiten van het herderstasje wel heel groot. Men geloofde dat een bloeding uit het rechterneusgat gestopt kon worden door een herderstasjes-plant in de linkerhand te houden en omgekeerd.
Daarnaast heeft het herderstasje net zoals bijvoorbeeld meidoorn een regulerend effect op de bloeddruk: het verlaagt een te hoge, en verhoogt een te lage bloeddruk. (Maar gebruik het kruid bij de behandeling van bloeddrukproblemen enkel onder dokterstoezicht!) Ook stimuleert het de bloedsomloop, en kan daarom een toepassing krijgen bij spataderen en zware benen als gevolg daarvan.
Het herderstasje is vochtafdrijvend, en een urinair antisepticum, maar dit zijn zeker geen belangrijke indicaties van het kruidje.

Er zijn weinig bijwerkingen of contra-indicaties bekend voor het herderstasje, maar het gebruik wordt ontraden tijdens de zwangerschap omdat het eventueel contracties kan opwekken. (Na de bevalling kan het dan wel weer nuttig zijn, bv bij post-partum bloedingen.)
Net zoals bij veel andere kruiden is wel enige voorzichtigheid geboden bij de combinatie met bepaalde geneesmiddelen. Zeker wanneer je medicijnen gebruikt tegen hartritmestoornissen, bepaalde plaspillen, digitalis-preparaten en theophylline (gebruikt bij asthma) moet je met je arts overleggen. Theoretisch kan er ook interactie zijn tussen herderstasje en medicijnen gebruikt bij de behandeling van lage bloeddruk, of bij MAO-remmers (een bepaald soort, relatief weinig gebruikte anti-depressiva. Als je deze antidepressiva gebruikt zal je steeds gewaarschuwd worden dat je geen voedsel mag gebruiken dat tyramine bevat, zoals noten en oude kaas. Ook herderstasje bevat een beetje tyramine, maar die hoeveelheid zal over het algemeen verwaarloosbaar zijn.)
Ik wil met deze laatste toevoeging, over problemen bij het combineren van kruiden met geneesmiddelen, geen paniek zaaien, maar er wel even op wijzen dat wanneer kruiden gebruikt worden omwille van hun medicinale werking (en je dus over het algemeen dagen lang hetzelfde kruid gebruikt), je er toch rekening mee moet houden dat je niet altijd straffeloos kruidengeneesmiddelen en andere geneesmiddelen door elkaar mag gebruiken. ‘Natuurlijk’ betekent niet perse onschadelijk.
Vooral mensen die bloedverdunnend middelen gebruiken moet zich goed realiseren dat veel kruiden (niet het herderstasje) niet goed samengaan met die medicijnen, en dat ze als ze kruiden toevoegen aan hun bloedverdunners, ze hun arts daarvan op de hoogte moeten brengen en eventueel hun bloedstolling extra moeten laten controleren!

Bezoek van de spinselmot...

Hyponomeuta padellus - spinselmot/stippelmot
Originally uploaded by AnneTanne.

Ja, ik ben nog niet helemaal klaar met het aanpassen van de site, maar kan het bloggen niet laten...

Even iets dat echt niks met kruiden en planten te maken heeft, maar dat soms bij tuinierende en natuurminnende mensen in deze tijd van het jaar wat onrust veroorzaakt. Soms merk je plots in je tuin of in een natuurgebied stuiken op die geheel of gedeeltelijk ingesponnen zijn. Soms is de 'aantasting' zo erg dat een struik op een nacht tijd in een wazig spook lijkt te zijn veranderd. Vooral de kardinaalsmuts is hiervoor een gewillige kandidaat.



De 'schuldige' hieraan is, met een geleerd woord, de Hyponomeuta padellus, de spinselmot of stippelmot. En ik weet het, het is best even schrikken als je een struik plots helemaal ingesponnen en kaalgevreten ziet worden. Maar eigenlijk is er geen reden tot paniek... Inderdaad, de rupsjes (klik eventueel even op de foto om ze beter te zien) eten een struik soms helemaal kaal, maar na een week of zo zijn ze alweer verdwenen en de struik herstelt zich in minder dan geen tijd. Er is dus geen enkele reden om naar de gifspuit te grijpen.



In één van de kardinaalsmutsen in mijn tuin zitten vrijwel elk jaar een paar spinsels (een volledig ingesponnen boom heb ik hier nog niet gezien, maar op weg naar mijn werk is er een gebiedje waar ik dat wel eens zie gebeuren). Ik laat ze begaan, en de talrijke vogels in mijn tuin zijn er blij mee.

In sommige gemeenten worden deze nesten te vuur en te zwaard bestreden, wellicht door een groendienst die het onderscheid met eikenprocessierupsen niet kan of durft maken, maar eigenlijk is het nauwelijks zinvol... Eéns de spinsels in de boom zitten, is het 'esthetische kwaad' toch al geschied (al moet ik dus toegeven dat ik het wel iets vind hebben hoor, een volledig ingesponnen struik in een bos of heidegebied... ga je je weer afvragen of witte wieven ook niet daarmee kunnen te maken hebben), en de struik herstelt zich na een gifsproeibeurt echt niet sneller dan zonder...



Weet je, als iemand na vandaag even met interesse een spinselmottennest van dichtbij gaat bekijken, dan vind ik dat mijn 'missie' alweer geslaagd is....

Even geduld...

Nee, ik ben het bloggen echt nog niet beu...
Maar ik doe het even wat rustiger aan (nu ja, rustiger...). Ik heb mezelf min-of-meer een deadline gesteld: Per 1 mei wil ik klaar zijn met het overzetten van het inhoudelijke deel van de website naar de nieuwe server/layout. Maar daar kruipt dus wel wat werk in, en bovendien vraagt het schrijven van een blogje - als ik me tenminste enigszins wil documenteren - toch ook al snel ruim een uur.
Even uitstel dus, maar wees gerust, van uitstel komt geen afstel...

Tot volgende week (met dan hier de link naar de nieuwe locatie van de blog).

Herderstasje - naamgeving

capsella bursa-pastoris - herderstasje
Originally uploaded by AnneTanne.

Maandag kondigde ik al aan dat ik wat meer zou vertellen over de etymologie van het herderstasje. Maar moet ik eigenlijk nog iets vertellen over de herkomst van de naam van dat woord? Het is zo’n algemeen bekend verhaal: De driehoekige hauwtjes van het plantje lijken heel erg op de tas waarin een herder zijn spulletjes met zich meedroeg. En die tas lijkt wel een heel erg universeel model te zijn geweest, want naast het Nederlandse herderstasje en het Engelse Shepherd’s purse, zijn er het Duitse Hirtentäschelkraut en het Franse capselle bourse-à-pasteur of gewoon bourse-à-pasteur. En inderdaad, ook het ‘bursa-pastoris’ in de botanische naam is letterlijk ‘tas van de herder’. In ‘Capsella’ herken je ‘capsule’, en inderdaad betekent het iets als omhulseltje, doosje.

Ook een heleboel andere volksnamen verwijzen naar de vorm van de hauwtjes: beursjeskruid, tasjes, tasjeskruid, taskruid, tassen…. elders is het moederstasje of zakjesbloem. Dodoens kent het plantje als Teskenscruyt en Borsekenscruyt (beursjeskruid).
In de Middeleeuwen zou het kruid hier ook bekend geweest zijn als Bloedkruid, omwille van de samentrekkende eigenschappen van de plant (daarover volgende keer meer). Die naam vind je ook terug bij Hildegard von Bingen, die het ‘Blutwurz’ noemt.
In heel wat streken bestaan volksnamen die verwijzen naar de ‘lepeltjes’vorm van de hauwtjes (is het overdreven romantisch als ik er veel liever een herderstas in zie?), zoals lepelaar, lepelblad, lepeltjeskruid… Ook wordt wel eens gesproken van lepels-en-vorken (waarbij de lange vruchtentros de vork zou voorstellen).

Engelse volksnamen zijn onder meer shovelweed, Lady’s purse, witches pouches, pickpocket, mother’s heart, case weed, St James’ wort, rattle pouches, pepper-and-salt, clappedepouch, pickpurse, poor-man’s permecetty, toywort, shepherd’s sprout…
Een beetje uitleg bij een paar van die namen…
Ik vermoed dat ‘pepper-and-salt’ verwijst naar het gebruik van het gemalen zaad als condiment (zie ook mijn vorige post over herderstasje).
Clappedepouch is een Ierse, rattle pouch een Engelse benaming, die verwijzen naar enerzijds de ratel (clapper, rattle), anderzijds de op een lange stok bevestigde bedelnap (pouch) die bedelaars bij zich hadden.
Het Engelse pickpocket/pickpurse (zakkenroller), het Duitse Beutelschnittler (beurzensnijder) en het Friese Sekkedief zouden slaan op het feit dat het een akkeronkruid is dat (dus) de boer besteelt.
Poor man’s permecetty (of pharmacetty), armeluisapotheek, wijst natuurlijk op het medicinaal gebruik….
Er bestaan/bestonden in onze contreien heel wat kinderspelletjes (vooral plaagspelletjes - hé, dat is ook een idee voor een blogje…) met herderstasje. Allicht bestonden die elders ook, en het Engelse toywort getuigt daarvan.

Tot kletsens…

Capsella bursa-pastoris - Herderstasje

Capsella bursa-pastoris - Herderstasje
Originally uploaded by AnneTanne.

Deze week wil ik wat over het herderstasje vertellen.
De naamgeving en de medicinale werking komen later in de week aan bod, vandaag wil ik iets vertellen wat maar weinig bekend is.
Dat onschuldige kleine plantje, dat de meesten van ons al kennen van in onze kinderjaren, dat plantje... is een vleeseter!
Nee, geen veelvraat zoals de zonnedauw, die mugjes en kleine vliegjes verorbert, maar letterlijk ondergronds...
Op welk punt in de evolutie het gebeurt is, is niet bekend. Wellicht dat door een of andere oorzaak de bodem waarop de voorvaderen van het plantje groeide snel in voedselrijkdom achteruitging, wellicht door kaalslag na een doortocht van plantenverslindende dinosaurussen en daaropvolgende erosie... En toen was er die ene stap in de evolutie... een gelukkige mutatie, die voortaan de kiemende zaadjes voorziet van wat meer voedsel:
De zaadjes van het herderstasje scheiden in de bodem een kleverige zoete substantie af, die micro-organismen die in de grond aanwezig zijn lokken. Die worden gevangen in de substantie en sterven er, waarna de inhoudsstoffen door de kiemende zaden worden opgenomen en de plant tot ontwikkeling komt.

Herderstasje is, zoals alle leden van de familie van de kruisbloemigen, een eetbare plant, maar echt smakelijk durf ik het niet noemen. Toch wordt het al heel lang beschreven als een kruid dat aan groentenbouillons kan worden toegevoegd, en dat, net zoals bv paardenbloemblad, aan voorjaarsslaatjes kan worden toegevoegd. Ik vond zelfs een boek, waarin de gedroogde en gemalen zaadjes (één plant produceert er tot 40.000!) als kruiderij beschrijft. Ik moet toegeven dat ik dit zelf nog niet heb uitgeprobeerd.

Overigens, in mijn tuin groeit erg weinig herderstasje... Vorig jaar heb ik er een keer lang naar gezocht, en uiteindelijk een paar plantjes gevonden. Dit jaar schoot er dus wel een plantje op (zie foto) in een voeg tussen een paar kasseien. Wellicht dat mijn tuin over het algemeen te 'begroeid' is om het een aantrekkelijk biotoop voor het plantje te maken. Net zoals alle éénjarigen heeft het toch liefst even wat kale grond om te kunnen ontkiemen....